Een documentaire over Darius Dhlomo, de tweede Zuid-Afrikaanse profvoetballer in de Nederlandse competitie, gaat op woensdag 21 augustus 2024 om 20.00 uur in première op ESPN. De documentaire is geproduceerd door Heracles Almelo in opdracht van ESPN. Artistiek leider Boudewijn Koops volgt in de documentaire de dromen van een nog onbekende legende.

Het verhaal van Darius blijft inspireren
In 2023 werd er een muziektheaterspektakel opgevoerd in het stadion van Heracles Almelo. Op 11 november 1958 verliet Darius Mfana Temba Dhlomo het Apartheidsregime in Zuid-Afrika om als profvoetballer aan de slag te gaan bij Heracles Almelo na een aanbeveling van landgenoot Steve Mokone – de Zwarte Meteoor – die een jaar eerder al naar Almelo kwam. Dhlomo: man of many talents. Profvoetballer, bokser, jazz-zanger, jeugdwerker, gemeenteraadslid, maar bovenal ras-optimist. Een man die besloot dat het gemeenschappelijke tussen mensen belangrijker is dan de verschillen.

De documentaire laat zien hoe hij als jongen in Zuid-Afrika de Apartheid aan den lijve ervaart. Hoe hij daar besluit om voetballer én bokser te worden. Hoe hij en Nelson Mandela elkaar leren kennen. Hoe hij – eigenlijk nog groen als gras – de oversteek maakt om samen met Mokone in Almelo het verschil te maken. Hoe hij zich thuis voelde op het veld bij Heracles, Vitesse, HVV Tubantia en de Enschedese Boys. Én hoe hij in Enschede de liefde en een rol als gemeenteraadslid vindt. We beleven de groei, de worstelingen en de dromen van een (nog) onbekende legende die zich door de nuchtere gastvrijheid altijd thuis heeft gevoeld in Almelo en de regio.

Persoonlijke gesprekken
In de documentaire DHLOMO wordt het levensverhaal van Darius Dhlomo verteld aan de hand van oude beeldfragmenten en gesprekken met een aantal mensen, die hem van (soms heel) dichtbij hebben meegemaakt. Boudewijn Koops, de artistiek leider van het muziektheaterspektakel DHLOMO, gaat op heel persoonlijke wijze met deze mensen in gesprek: Ben Siemerink (biograaf van Darius Dhlomo), Arend Steunenberg (oud-doelman van Heracles Almelo en vriend van Darius), Daniël Kolf (die de rol van Darius speelt in het muziektheaterspektakel DHLOMO) en dochter Nandi. Bij de gesprekken wordt duidelijk dat Darius – letterlijk en figuurlijk onder de huid van Boudewijn Koops is gekropen. In die gesprekken wordt een soms ontroerend beeld geschetst van de mens achter de ‘man met vele talenten’. Darius was, behalve voetballer en bokser, ook een gepassioneerd jazzzanger en -muzikant, opbouwwerker, gemeenteraadslid voor de PvdA in Enschede en vanuit Nederland actief in de anti-apartheidsbeweging.

Geen gestrekt been
Na z’n sportcarrière neemt hij als activist en politicus ook steeds duidelijker stelling tegen apartheid. Op zijn geheel eigen manier. Ludiek als het kan, fel en niet mis te verstaan als het nodig is. Als het om racisme gaat, waarmee hij ook in Nederland wel degelijk te maken krijgt, gaat hij er nooit met gestrekt been in, maar zoekt in het debat altijd de nuance, de verbinding. En in interviews, opiniestukken, maar ook in talkshows op tv spreekt Darius zich ook wel degelijk klip en klaar uit tegen racisme in het algemeen en tegen apartheid in het bijzonder. In die zin is hij volgens zijn biograaf Ben Siemerink, zeker in deze gepolariseerde tijden, nog altijd een rolmodel.

Nelson Mandela
Zijn niet aflatende strijd tegen de apartheid in Zuid-Afrika, plus zijn huwelijk met een wit Twents meisje zorgt er voor dat Darius Dhlomo, vanwege de daar geldende apartheidswetten, bijna 35 jaar lang niet terug kan naar zijn geboorteland. Pas nadat Nelson Mandela – tegen wie Darius in zijn jonge jaren in Zuid-Afrika nog heeft gebokst – is vrijgelaten, gloort er hoop op terugkeer.

Hooggestemde verwachtingen
Als er in 1991 algehele amnestie is verleend aan alle tegenstanders van het apartheidsregime in binnen- en buitenland, komt er ook voor Darius een einde aan zijn onvrijwillige ‘ballingschap’. Hij vertrekt in 1992 met hooggestemde verwachtingen. Misschien gaat hij zich wel definitief vestigen in Zuid-Afrika. Om te helpen met de wederopbouw van zijn geboorteland en een bijdrage te leveren aan het verzoeningsproces tussen de diep verdeelde witte en zwarte bevolking.

Zwarte Tukker
Maar nog tijdens de emotionele trip, waarbij hij als sportheld en verloren zoon wordt onthaald, dringt het besef door bij Darius dat een definitieve terugkeer er niet in zit. Hij treft niet alleen een totaal veranderd land en volk aan, ook hij zelf is veranderd. Verwesterd, vernederlandst. Teveel een Tukker geworden, zelfs. Een zwarte Tukker, zoals hij zelf zegt, die een aantal jaren met trots het zwart-wit van Heracles droeg.

‘Staatsbegrafenis’ in Zuid-Afrika
Als Darius Dhlomo in 2015 overlijdt, keert hij op zijn uitdrukkelijke laatste wens toch nog definitief terug naar Zuid-Afrika. Na een imponerende afscheidsceremonie, met de allure van een staatsbegrafenis, wordt een deel van zijn as bijgezet in het graf van zijn zus op een begraafplaats in een voorstad van Durban. Een klein deel van zijn as blijft in zijn tweede vaderland, Nederland, bij zijn dochters. Nandi: “Ik heb een tattoo van mijn vader, dat is heel persoonlijk, een zeepaardje, maar dat is tussen ons, dat vertel ik niet. Maar één ding weet ik zeker, mijn vader is altijd nog bij me en dat is het belangrijkst”.

In schaduw van ‘Zwarte Meteoor’
Ondanks zijn vele verdiensten – met name ook op sociaal-maatschappelijk gebied na z’n sportcarrière – is Darius Dhlomo altijd in de schaduw gebleven van Steve Mokone. Z’n landgenoot, die hem naar Almelo haalde en een welhaast mythische status verwierf als ‘Zwarte Meteoor’ dankzij een boek van Tom Egbers, dat ook werd verfilmd. Darius Dhlomo is die heldenstatus nooit echt ten deel gevallen. Ten onrechte vinden biograaf Ben Siemerink, maar ook voormalig Heracles Almelo-doelman en vriend Arend Steunenberg. De grootste verdienste van Darius? Arend Steunenberg in de docu: “Hij is in Twente met open armen ontvangen en heeft offers gebracht, deze documentaire is daarom meer dan verdiend.”

Daniel Kolf, die Darius speelt in het muziektheaterspektakel DHLOMO: “Ik voel dat we in een tijd leven waarin er een grote behoefte is aan inclusie. We hebben veel gehoord over onze helden, met name van mond tot mond, maar we hebben ze niet gezien in het theater of de film. Darius is een vergeten held, een zwarte man die heel veel heeft betekend voor jongeren zoals ik. Er zijn jongeren, zoals ik die zijn opgegroeid zonder helden. Darius was iemand die niet enkel leefde voor zichzelf, maar ook zijn medemens. Het is belangrijk dat we deze helden eren en blijven benoemen, van alle volken. Zodat iedereen zich kan identificeren met een held. Er zijn jongeren die moeten opgroeien met deze verhalen. Daniel: ‘ik denk dat we dat allemaal moeten doen. Ons succes zouden we moeten gebruiken om de ander goed ‘te zetten’, als we dat allemaal zouden doen, dat zet dat zich door in de wereld.”

Ben Siemerink: “In deze tijden van polarisatie is er behoefte aan een soort Darius. Iemand die mensen verbindt.”

Boudewijn Koops: “Ik vind Darius een icoon, een held daarom koos ik voor zijn verhaal. Ik zie als maker de waarde van cultuur en het belang van het vertellen van (historische) levensverhalen die een confrontatie aangaan met de werkelijkheid, om een bijdrage te leveren aan onze gezamenlijke toekomst. We dragen samen de verantwoordelijkheid voor de plek waar we wonen, werken en leven. Daarom begint deze documentaire met een disclaimer in de vorm van een quote van Stef Bos, en eindigt de documentaire met een lied van Stef, die we destijds van hem mochten gebruiken, omdat hij betrokken was bij het stadionconcert in juni 2022, ter ere van Darius Dhlomo toen de nieuwe versie van het boek werd uitgereikt aan Typhoon, Nandi Dhlomo en schrijver Ko van den Bosch.”

“Om de tijd en de wereld beter te begrijpen, de schoonheid en de lelijkheid, de verbroedering en de achterdocht, de mythe en de werkelijkheid volg je het best de lijn van één leven” – Stef Bos.

“Het is belangrijk, en ik zie het, net als Darius, als een groeifase dat we de juiste taal leren of blijven gebruiken, maar zonder de geschiedenis te verhullen. We kijken in deze documentaire met de bril van nu naar de geschiedenis en naar een levensverhaal. Daarom zitten er woorden in die wij nu niet meer zouden gebruiken. Om de tijd en de wereld beter te begrijpen en door deze documentaire ook beter te kunnen voelen. Daarom een belangrijke disclaimer zegt Koops, want ‘woorden kunnen kwetsen, woorden doen ertoe”,  aldus Boudewijn Koops.

Documentaire woensdag op ESPN
Thijs Nieuwenhuis van Heracles TV kijkt terug op een succesvolle productie van de documentaire. “Toen vorig jaar het muziektheaterspektakel opgevoerd werd in ons stadion, kwamen we op het idee om vanuit Heracles Almelo ook een documentaire over het levensverhaal van Darius Dhlomo te maken. We zijn uiteindelijk met Boudewijn Koops en Ben Siemerink om tafel gegaan en we zijn het afgelopen half jaar gaan bouwen aan een verhaallijn. Het resultaat van de documentaire is wat ons betreft een verdiend eerbetoon aan Darius Dhlomo.”

De ESPN DOC ‘DHLOMO’ is woensdag 21 augustus om 20.00 uur te zien op ESPN1.